Congres Ernstige persoonlijkheids­stoornissen en complexe (behandel-)relaties

Inleiding op het dagthema door de dagvoorzitters.
Ad Kaasenbrood, psychiater Pro Persona en Bert van Luijn, klinisch psycholoog, systeemtherapeut GGNet

Door epistemisch wantrouwen durven patiënten met een persoonlijkheidsstoornis niet te vertrouwen op wat hun behandelaren te bieden hebben. Dit komt tot uiting in ‘hechtingsontmoedigend’ gedrag en hoog oplopende emoties, zowel bij de patiënt als de behandelaar. Het lijkt alsof deze patiënten niet willen luisteren, waardoor behandelaren hen beleven als niet gemotiveerd en/of niet geschikt voor behandeling. Door verlies van mentaliseren zijn we geneigd te vervallen in controle, waardoor het systeem nog meer rigide wordt en de rigiditeit en het wantrouwen van de patiënt versterkt. Ongewild raakt men in een neerwaartse spiraal die eindigt in het falen van de (behandel) relatie.

Wat heeft u geleerd na het bijwonen van deze lezing?

• Wat epistemisch wantrouwen is
• Neerwaartse spiraal naar falende relaties
• Hoe u dit kan voorkomen.

Saskia Knapen, psychiater en inhoudelijk leidinggevende, Altrecht

Ondanks intensieve scholing en training in evidence based psychotherapieën en geïntegreerde richtlijnbehandeling voor persoonlijkheidsstoornissen kent iedere hulpverlener die patiënt, bij wie het maar niet lijkt te lukken om de uitgangspunten toe te passen. Het vasthouden aan deze protocollen en richtlijnen kan zelfs tot stagnatie van of uitval uit behandeling leiden. In alle relaties rondom deze patiënt ontstaan crises, conflicten, verwijten, een gevoel van falen, uitputting en boosheid.

Hoe kun je in dit soort moeilijke relaties je nieuwsgierigheid in jezelf, je patiënt en je collega behouden en waarom is dit essentieel in de behandeling van de EPA PS doelgroep?

Wat heeft u geleerd na het bijwonen van deze lezing?

• Welke, schijnbaar organisatorische, aspecten van zorg eigenlijk cruciale behandelinhoudelijke voorwaarden zijn.
• Wat u nodig heeft van uwzelf, uw team, uw patiënt en van de organisatie waarbinnen u werkt, om de behandeling vorm te geven en vol te houden?
• Wat de patiënt nodig heeft van u en uw team om het vol te houden en het vertrouwen te vergroten.

Cora Loffeld, psychiater, GGzE Eindhoven

De ambitie is gezet in Nederland: 30% meer herstel voor mensen met een ernstig psychische aandoening in 2025! Om zicht te krijgen waar de kansen liggen om meer herstel te bereiken, kijken we eerst met zijn allen naar de beloopcijfers. Deze geven zicht op waar we nu staan. Vervolgens willen we natuurlijk weten welke factoren het kunnen bevorderen dan wel belemmeren. Door deze wetenschappelijk kennis te delen hebben we concrete handvaten voor de praktijk hoe we herstel positief kunnen beïnvloeden. Zijn we goed op weg?.

Wat heeft u geleerd na het bijwonen van deze lezing?

• Dat herstel bestaat uit drie vormen: klinisch, maatschappelijk en persoonlijk herstel. Daarom brede aanpak van herstel nodig.
• Zicht op het beloop van herstel over de tijd, de bevorderende en belemmerende factoren bij EPA.
• (Nieuwe) behandelinterventies die herstel positief kunnen beïnvloeden.

Stynke Castelein, hoogleraar Herstelbevordering bij Ernstig Psychiatrische Aandoeningen, RUG en hoofd van Lentis Research (Groningen)

Onder leiding van de dagvoorzitters wordt een een panel met drie van EPA-podium uitgedaagd met lastige cases, in directe interactie met de zaal. Opzet zal zijn dat gedurende de ontwikkeling van de casus de deelnemers in de zaal drie momenten kunnen kiezen uit diagnostische en therapeutische opties.
Ad Kaasenbrood, psychiater Pro Persona en Bert van Luijn, klinisch psycholoog, systeemtherapeut GGNet

Wat zijn de voorwaarden, valkuilen in de behandeling van PS met ernstige antisociaal gedrag?

Anthony Bateman MA, FRCPsych is Consultant to the Anna Freud Centre, London; Visiting Professor University College, London; Honorary Professor in Psychotherapy University of Copenhagen

Mentalizing, Anti-social personality disorder, and Clinical problems in treatment
Mentalization Based Treatment (MBT) for antisocial personality disorder (ASPD) integrates cognitive and relational components of therapy and has a theoretical basis in attachment theory. MBT was developed for people with borderline personality disorder and therefore focused on mentalizing problems associated with high emotional arousal in the context of attachment relationships. Adaptation of this basic model is necessary for people with ASPD not only because their mentalizing problems differ from those found in BPD but also for a number of other descriptive reasons (Bateman, Bolton, & Fonagy, 2013).

Firstly, people with ASPD are more likely to demonstrate over-control of their emotional states within well-structured, schematic attachment relationships rather than under-control in chaotic attachment relationships, which are more commonly found in people with BPD.

Second, people with ASPD tend to seek relationships which are organized hierarchically with each person knowing their place whereas people with BPD aim for, but tend to struggle to reach, consensus and shared respect.

Third, it is, specifically, threats to the hierarchical order of relationships that lead to arousal within the attachment system in people with ASPD; this triggers an inhibition of mentalizing. Loss of status is devastating as it potentially reveals shameful internal states that threaten to overwhelm, so any threat of loss of status becomes firmly rooted as a dangerous reality which has to be dealt with by physical force. Finally, in ASPD there is a reduction in ability to recognise others’ emotions which is more pervasive than being restricted to fear and sadness, so a focus in treatment on recognition of all emotions in others is essential. Fear for the self is often absent and violent impulses are uninfluenced by the emotional expressions of others, which go unrecognized. Indeed the consequences and dangers of aggression become secondary. Key interventions for clinicians to address these problems of ASPD will be discussed.